Size bu hafta Kars Kalesi’nin eteklerinde yer alan ve doğunun Ayasofya’sı olarak da bilinen Kümbet Cami’sinden bahsetmek istiyorum.
Milattan sonra 10. yüzyılda Kars ve civarında hüküm sürmüş, Bagratlı Krallığı hükümdarı Kral Abas tarafından 12 Havariyi anmak amacıyla yaptırılmıştır. Hristiyan dünyası için önemli yerlerden biri olan kilisenin esas adı kimi araştırmacılara göre Katedral’dir. Çünkü 19. yüzyıla kadar birçok kaynakta ismi bu şekilde geçer. Fakat kubbesinde bulunan ve 12 Havariyi simgeleyen kabartmalardan ötürü isminin zamanla değişerek 12 Havari Kilisesi olarak anılmaya başlandığı düşünülmektedir.
Selçuklular’ın , 1064 yılında Kafkaslar üzerinden Anadolu’ya girmesi ile birlikte kilisede camiye dönüştürülmüştür. Daha sonra Moğol istilasına uğrayan bölgede birçok tahrip olmasına karşın Kümbet Camii çok hasar almamıştır. Timur tarafından neredeyse yok edilen Kars Kalesi düşünüldüğünde, Kümbet Camisi’nin zarar görmemesi oldukça manidardır.
1579 yılından toprakların yeniden Osmanlı himayesine girmesinin ardından cami tekrar ibadethane olarak kullanılmaya devam etmiştir. Bu süreç 93 Harbi olarakta bilinen Osmanlı-Rus savaşına kadar müslümanlar tarafından kullanılmış ancak Rusların bölgeyi işgaliyle bir kez daha kilise dönüştürülmüştür. Bir süre Ortodoks Kilisesi olarak kullanılan eser, 1918 yılında Kars’ın Türkler tarafından yeniden alınmasının ardından ise bir kez daha camiye dönüştürülür. Hemen bir yıl sonra 1919’da Türkler’in Kars’tan çekilmesiyle ilk yapılış amacı olan Ermeni kilisesine geri dönmüştür.
1920’de Kars’ın Türkiye Cumhuriyeti topraklarına yeniden dahil edilmesiyle eser tekraren camiye dönüştürülmüştür. 1960’lı yıllardan 1981 yılına kadar müze olarak kullanılmıştır. 1993 yılında ise cami olarak ibadete açılmıştır.
Yüzlerce yıllık tarihi, pek çok devlete şahitliği ve farklı dinlere inanan bir çok milletin ibadetine şahit olan bu kıymetli eser günümüzde yerli ve yabancı turistlere halen ev sahipliği yapmaktadır. Göz göze geldiğiniz anda sizi içine alarak bir zaman yolculuğuna çıkardığı da şüphesiz.
Ecdat yadigarı bu eserlerin kıymetini bilip, tarihimize sahip çıkmak temennisi ve emeği geçen tüm büyüklerimize birer Fatiha hediye etmek duasıyla.
Sevgi ve saygı ile…
